ريشه يابي واژه سوما (صومعه علیا)در متون باستاني :

ریشه کلمه سوما از کهن ترین متون قابل ردیابی است اولین بار در اسناد سومری به شکل سوموکان به عنوان خدای کشتزارها و گله ها آمده است. همچنین قرابت نزدیکی بین واژه سوما و سومر وجود دارد با عنايت به اينكه زبان سومری نيز از نوع التصافی  همچون زبان ترکی است. اين شباهت فقط محدود به اين اسم نيست و ما اسامي مشترك زيادي را بين اين دو ناحيه سوما و سومر ذكر خواهيم كرد.

 بخش اول هردو اسم یعنی سو بمعنی آب می باشد . کلمه سومر را ترکیبی از دو بخش سو+مر که سو به معنی آب و مر به معنی بین(بين النهرين)  مي باشد.

همچنين شوکامون یا شومو (سومو)خدای آتش زیرزمینی و حامی سلاله شاهی کاسی می باشد منطقه باروي مي تواند براي محققاني كه سالها در پي يافتن نحوه ارتباط خدايان قوم كاسي با آريياييها هستند جايگاه ايدآلي باشد.

واژه سوما به معني عصاره ، افشره ، زبده ، جوهر و شربت مقدس يا شراب گياه سوم است و هم چنين اين واژه در ادبيات مقدس ودايي به گياه زندگي ، آب حيات، ماه و خداي ماه نيز اطلاق شده است.سوم همان افشره سكرآور است كه هندوان در قرباني هاي ودايي مي نوشيدند ؛ در اين قرباني ، قوچ و بز نر ذبح مي كردند.

منبع :کتاب بروانان دروازه ملل نوشته مهندس خلیل حاتمی

برای دیدن متن کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید

 ادبیات کودکان روستای صومعه علیا

  

نمونه های ادبیات کودکان روستای صومعه علیا اساساً شعرگونه ، موزون و آهنگین هستند و این خود بر جذابیت آن می افزاید . از دیدگاه ادبی نیز آنها آثاری کامل هستند . 





الف) متل ها  



متل ها شعرهایی کودکانه هستند که در آنها قصه ای نیز روایت می شود، هر چند که قصه های متلها اغلب بدون هیچ روال منطقی و داستانی هستند. 



پیچاق 



الیمی پیچاق کسیبدی 

دسته پیچاق کسیبدی 

یاغ گتیرین یاغلییاق 

دسمال وئرین باغلییاق 

دسمال ده وه بوینوندا 

ده وه شیروان یولوندا 

شیروان یولو بوز باغلار 

دسته دسته گول باغلار 

او گولون بیرین اوزئیدیم 

تئله ریمه دوزئیدیم 

قارداشیمین تویوندا 

اوتوروب – دوروب سوزئیدیم 

برای دیدن متن کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید

شعر های کودکانه در صومعه علیا

لایلای 

لایلا دئدیم یاتاسان 

قیزیل گوله باتاسان. 

قیزیل گولون ایچینده 

شیرین یوخو تاپاسان. 



لایلای بئشیگیم لایلای، 

ائویم ائشیگیم لایلای 

اوزون گئج هلر بویو 

چکیم کئشیگین لایلای. 



لایلای دئدیم اوجادان 

سسیم چیخمیر باجادان 

تانری سنی ساخلاسین 

چیچکدن ، قیزیلجادان .

برای دیدن متن کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید

مثل های رایج صومعه علیا (آتا بابا سوزلری)

1- چراغ اوز دیبینه ایشیق ورمزE موقعی بکار می رود که فردی در اثر توجه وافر به دیگران، از اطرافیان خویش غافل گردد. 

2- پیچاق اوز دسته سین کسمز E یعنی چاقو هرگز دسته خود را نمی برد به این معنی که هیچ شخصی حتی فرد دیوانه و احمقی به خانواده خود آسیب نمی رساند. 

3- قودالاسون قورتی چیخار Eزمانی که فردی در مورد چیزی عمیق شود و به جزئیات بپردازد این مثل بکار می رود یعنی هیچ چیزی غیر از خدا بی عیب و نقص نیست. 

4- آتا مینماغین بیر عیبی وار، آت دان دوشماغین مین عیبی وار (آتا مینماخ راحتدی، آت دان یمماخ چتیندی) E یعنی اگر سوار بر اسب شدن یک عیب و ایراد داشته باشد از آن افتادن و پیاده شدن هزار مورد و مسئله دارد. رسیدن به ثروت و مقام خوشایند ولی از دست دادن آن سخت و ناگوار است. 

5- یئمه میسن قازاتینی، نه بیلیسن لذتینی E زمانی که فردی لذت چیزی را نچشیده باشد این مثل را بکار می برند. 

6- یای وار، قیش وار، چوخ ایش وار E این مثل در مورد شخص عجول بکار می رود بدین مضمون که فردا تابستان و زمستان خواهد آمد و کار زیادی در پیش است و تا رسیدن به نتیجه وقت زیادی لازم است. 

7- قورد دومانلیغی سوور Eیعنی گرگ از پراکندگی، بلبشویی و مه آلودی خوشش می آید تا از فرصت بوجود آمده بتواند به اهداف پلیدش دست یابد. در مورد کسانی که سعی در بهم ریختن وضع موجود و بهره برداری از آن به نفع خود دارند به کار می رود. 

8- آختاران تاپار E یعنی خواستن توانستن است و به عبارت دیگر جوینده یابنده است. 

9- هامینی بذر، ئوزی لوت گذر E در مورد افرادی بکار می رود که همیشه به دنبال آرایش، اصلاح و سروسامان دادن دیگران هستند و در مورد خود کاری انجام نمی دهند. 

10- هاردا آش، اوردا باش E در مورد افراد فضول، سمج و پررو بکار می رود. 

برای دیدن متن کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید

قدیم سوما بایاتلاری

شعر های عامیانه روستای صومعه علیا

تبریز اوستو مییانا

گول سونبوله دایانا

اوخو بولبولوم اوخو

بلکه یاریم اویانا

--------------------------------------------------------

باغا گیردیم باغبانسیز

دوه گؤردوم ساربانسیز

عالمه درمان ائتدیم

اؤزوم قالدیم درمانسیز

--------------------------------------------------------

قیزیل گول اولمایایدی

سارالیب سولمایایدی

بیر آیریلیق بیر اؤلوم

هئچ بیری اولمایایدی

--------------------------------------------------------

چیخدیم داغین باشینا

یازی یازدیم داشینا

گلن مردم اوخوسون

نه لر گلدی باشیما

--------------------------------------------------------

بو گلن یار اولایدی

الینده نار اولایدی

ایکیمیز بیر کوًینکده

یاخاسی دار اولایدی

برای دیدن متن کامل به ادامه مطلب مراجعه کنید

- بزگوش (بزگشن)

بزگوش یک رشته از کوههایی است که در نزدیکی گردنه نیر در اردبیل از سلسله جبال البرز جدا شده وتا نزدیکی بستان آباد کشیده می شود و در حدفاصل شهرستان میانه و اردبیل و سراب واقع شده است این رشته کوه منبع آبادانی درمنطقه باروانان و اطراف می باشد. این رشته کوه در مرتفع ترین نقطه دارای ارتفاعی حدود 3300 متر بوده و به مانند دیواره ای مرتفع و به هم پیوسته عمل می نماید. رودخانه های متعددی از دامنه های آن به سمت جنوب سرازیر شده و باغات فراوان این ناحیه را آبیاری می کند. دارای مراتع بسیار غنی بوده و دارای زیباترین وبکرترین مناطق کوهستانی آذربایجان و ایران می باشد که ناشناخته مانده است . این منطقه یکی از خوش آب و هواترین نقاط جهان است و بهترین شرایط برای زندگی را پدید آورده است. شرایط آب و هوایی به گونه ای است که  آفت و امراض انسانی گیاهی و حیوانی در حداقل ممکن قرار دارد .منابع آب فراوان بوده  وچشمه سارهای زیادی از کوهها، مزارع و باغات می جوشد.دامنه های بزگوش  در عهد باستان به دلیل غنی بودن مراتع آن دارای گله های اسب فراوان بوده است که از عهد باستان برای تجهیز ارتشهای حکومتهای محلی و امپراطوری ماد و بین النهرین و آشور از آن اسب ها استفاده می نمودند وجود این اسبها یکی از جاذبه های مهم در کشاندن بیگانگان به این ناحیه بوده است.

بر طبق نظر زمین شناسان رشته کوه بزگوش دارای قله های آتشفانی بوده و بیشتر سنگهای آن حاصل فعالیت آتشفشانی قله های آن می باشد.

در زبان و اساطیر ترکان واژه بوز به معنی آتش و خورشید معنی شده است. کش ، کوش و کئش همگی اشکال تلفظی هم بوده و  معنی آن کوه می باشد مثل هندوکوش که معادل هندوکوه است. کوشن و کاشن در منطقه باروی به معنی صحرا و مراتع کوهستانی می باشد. بنابراین بزگوش یا بزکوش به معنی کوه آتش خواهد بود که شاید به علت آتشفشانهای آن به این نام نامیده شده است. در زبان فارسی باستان گشن به معنی نر به کار رفته است که در این صورت بزگشن به معنی بز نر نیزخواهد بود. از طرفی در زبان پارسی باستان دوره اشکانی پازن یا پازند به معنی بز نر معنی شده است و در متون تاریخی دره اسلامی پازن نام کوهی است که زرتشت پیامبر ایرانی الهامات دینی خود را در بالای آن کوه از اهورامزدا دریافت می کند.

منبع :کتاب بروانان دروازه ملل نوشته مهندس خلیل حاتمی

 باروانان(Barvanan)

این واژه به صورتهای تل بار ،بارواناکا ، بیت بارا، بیت باروا، بارواتا، پات ,بان , بروانان،باروي،بارتا،بوری ، ور ، بارناکا و  ورکا در منابع مختلف ثبت شده است.

واژه باروانان یا بروانان از نظر لغوی از قسمتهای بر یا بار +وان+ان تشکیل شده است. بار در زبان فارسی دارای معانی مختلفی می باشد . در یک حالت بار به معنی قلعه و بارو می باشد و در این حالت شکل تغییر یافته واژه  ور(Var) می باشد. در تحول فارسی باستان حرف ب (B) تغییر یافته حرف و (V) می باشد. بایستی به این نکته توجه نمود که حرف و (V) در زبان فارسی باستان وجود نداشته و تلفظ آن بصورت ا‘(OU) بوده است. .  بار در زبان ترکی نیز به معنی دفاع کردن و حفاظت کردن و حمایت کردن آمده است.

بیتی از شاهنامه :

            به دهلیز او رستم  آواز   داد               که: خواب تو خوش باد و گردانت شاد

          بخفتی تو بر گاه و بیژن به چاه                مگر  باره  دیدی  از  آهن  به  راه

یا

           به تنگی نداد ایچ سهراب دل                     فرود آمد از باره شاداب دل

در ابیات فوق باره به معنی بارو و دیوار به کار رفته است.

منبع :کتاب بروانان دروازه ملل نوشته مهندس خلیل حاتمی

خط و نگارش در مملکت بروانان

یکی از موضوعات مهم در تمدن بشر خط و  پیدایش آن است.طبق یافته های دانشمندان در سومر ایشان اولین قومی بوده اند که در 3000 سال قبل از میلاد خط را ابداع و مورد استفاده قرار دارند.بحث خط و تاریخ تکوین آن در ایران هنوز حل نشده است و ما تاکنون مدرک ارزشمندی در این خصوص نیافته ایم.اخیرا در جیرفت کتیبه ای به خط نامعلوم که با علائم هندسی نگاشته شده است پیدا شده است ولی هنوز رمز گشایی نشده است. خط ابداع شده سومریان بعدها  توسط اکدیان مورد استفاده واقع شد و تمدنهای بعدی از آن تقلید  نموده اند. نمونه های کتیبه های مکتوب در ایران از دوره هخامنشیان بدست آمده و ما از دوره مادها و دوره های پیشین بجز کتیبه آنوبانی در سقز،که به خط اکدی نگاشته شده  سند مکتوب دیگری نداریم.در شمال غرب ایران نیز برخی کتیبه های اورارتویی یافت شده است که مورد مطالعه و رمز گشایی قرار گرفته اند.در نواحی شرقی ایران قبل از سلسله اشکانیان سند مکتوب بدست نیامده است. با توجه به مطالب بالا می توان نتیجه گرفت که استفاده از خط و نگارش از عهد هخامنسیان در ایران رایج شده است. در اساطیر ما  روایت است که استفاده از خط در ایران با تقلید از دیوها بوده است که جم ایشان را مجبور ساخت که خط را به ایرانیان یاد دهند. با توجه به اینکه این منطقه دارای شواهدی از سکونت اقوام مادی و اقوام قبل از ایشان را در خود جای دارد می توان امیدوار بود که با کاوشهای باستان شناسی کتیبه های از زبان مادی که تاکنون چیزی از آنان یافت نشده است به دست آید. این موضوع با توجه به ارتباط لولوبیان و کوتیان با سومریان و اکدیها  قریب به یقین است.و بایستی نشانه های آن را در ناحیه باروی جستجو نماییم. نشانه های آثار مکتوب در منطقه باروی مشهود است و سفالهایی با علائم میخی دیده می شود. همچنین کتیبه های سنگی در منطقه به وفور یافت می شود که احتمالا به دوره های بسیار دور تاریخی ایران می رسد و این برای تاریخ کشورمان و تاریخ استفاده از خط در این خطه مهم است. در زیر چند سنگ منقوش به خطوط میخی دیده می شود :

خصوصیات هرم بروانان

دژ باروی از لحاظ فیزیکی و معماری خصوصیات منحصر بفردی دارد .به قطع این دژ از عجایب دنیای باستان بوده و علوم مهندسی و معماری شگرفی در  ساخت آن بکار رفته است. مکان ساخت دژ تپه ای بوده که از خاک رسوبی سخت تشکیل شده  و این امکان را داشته است که دژی زیر زمینی بتوان در این نقطه احداث نمود. این هرم در زمینی به مساحت 200×400 متر احداث شده  و ظاهر بیرونی آن بصورت هرم عظیمی به طول 240 متر به عرض 135 متر و به ارتفاع 30 متر میباشد .باید توجه داشت که این هرم بصورت مصنوعی ایجاد شده و در کتیبه های آشوری این گونه تلها که در شمال غرب ایران وجود داشته به تل های گوتیان معروف بوده اند. خاکی که در این تل انباشته شده است حاصل کندن اتاقها و تالارهایی است که از زیر آن حاصل شده است.تونل های فراوانی از اطراف دژ به داخل امتداد دارند که این تونل ها در مقاطع مختلف بدلیل ریزش مشاهده شده است. در اطراف دژ پی پایه های برجکهایی که با آجر پخته ساخته شده ،باقی مانده است.

این دژ در حدود 1200 قبل از میلاد بصورت دژ نظامی در آمده است و بر بالای آن استحکامات بی نظیری  احداث شده بود. در دوره های بعدی تاریخی در بالای این دژ یک آتشکده و یک استخر بزرگ آب وجود داشته است. نام این آتشکده آدورباد(آتورپارت) بوده که در دوره ساسانی بنام آتشکده آذرگشسب نامیده می شده است. بقایای استخر بالای دژ تا 50 سال گذشته وجود داشته و بعدها برای ساخت بنا در روستا تخریب شده است.

منبع :کتاب بروانان دروازه ملل نوشته مهندس خلیل حاتمی

در این بخش جغرافیای منطقه باروانان را مورد توجه قرار می دهیم  که دارای عناصر شگفت جغرافیایی ناشناخته است. تقریبا تمامی مورخان و محققان ایران را مهمترین منطقه ارتباطی جهان می دانند این استنباط به علت شرایط جغرافیایی ایران است . شرق و غرب در جغرافیای ایران به هم می پیوندند. اگر ما کره زمین را به دو قسمت شرق و غرب تقسیم کنیم و مرز دو ناحیه را در نقطه تلاقی آسیا و اروپا در نظر بگیریم به نقطه ای در غرب ایران بین تهران و ناحیه شرقی ترکیه می رسیم. دو گودال بزرگ در شمال و جنوب یعنی دریای خزر و خلیج فارس  یک شرایط ویژه را به وجود آورده اند. دریای خزر با امتداد خود از روسیه تا شمال ایران به مانند سد غیر قابل نفوذی در این ناحیه عمل می کند از طرفی خلیج فارس و اقیانوس هند از جنوب ایران تا نزدیکی  قطب جنوب شرایط تردد را ناممکن می سازد. در شمال غربی ایران آذربایجان توسط دو رشته کوه زاگرس و البرز به یک دالان طبیعی تبدیل می گردد. این دالان به  مانند قیفی عمل نموده و همه راهها و جاده ها را به سمت آذربایجان هدایت می کند . این شرایط در سمت شمال آذربایجان یعنی در قفقاز نیز تکرار می شود . در برزخ طبیعی قفقاز که سواحل شرقی دریای سیاه را به سوی سواحل غربی دریای خزر متصل می کند تنها دالان طبیعی نفوذی برای منطقه است و دسترسی به ایران و پیرامون دریای خزر از طریق این برزخ طبیعی امکان پذیر می شود. به جرات می توان گفت که منطقه ای که دو رشته کوه البرز و زاگرس به نزدیکترین فاصله از هم می رسند و تمامی راههای شرق و غرب در آنجا همدیگر را تلاقی می کنند مهمترین نقطه ارتباطی است . آذربایجان در محل تلاقی قاره های آسیا و اروپا واقع شده و دارای شرایط