رشته کوهای بزگوش

 بزگوش (بزگشن)

بزگوش یک رشته از کوههایی است که در نزدیکی گردنه نیر در اردبیل از سلسله جبال البرز جدا شده وتا نزدیکی بستان آباد کشیده می شود و در حدفاصل شهرستان میانه و اردبیل و سراب واقع شده است این رشته کوه منبع آبادانی درمنطقه باروانان و اطراف می باشد. این رشته کوه در مرتفع ترین نقطه دارای ارتفاعی حدود 3300 متر بوده و به مانند دیواره ای مرتفع و به هم پیوسته عمل می نماید. رودخانه های متعددی از دامنه های آن به سمت جنوب سرازیر شده و باغات فراوان این ناحیه را آبیاری می کند. دارای مراتع بسیار غنی بوده و دارای زیباترین وبکرترین مناطق کوهستانی آذربایجان و ایران می باشد که ناشناخته مانده است . این منطقه یکی از خوش آب و هواترین نقاط جهان است و بهترین شرایط برای زندگی را پدید آورده است. شرایط آب و هوایی به گونه ای است که  آفت و امراض انسانی گیاهی و حیوانی در حداقل ممکن قرار دارد .منابع آب فراوان بوده  وچشمه سارهای زیادی از کوهها، مزارع و باغات می جوشد.دامنه های بزگوش  در عهد باستان به دلیل غنی بودن مراتع آن دارای گله های اسب فراوان بوده است که از عهد باستان برای تجهیز ارتشهای حکومتهای محلی و امپراطوری ماد و بین النهرین و آشور از آن اسب ها استفاده می نمودند وجود این اسبها یکی از جاذبه های مهم در کشاندن بیگانگان به این ناحیه بوده است.

بر طبق نظر زمین شناسان رشته کوه بزگوش دارای قله های آتشفانی بوده و بیشتر سنگهای آن حاصل فعالیت آتشفشانی قله های آن می باشد.

در زبان و اساطیر ترکان واژه بوز به معنی آتش و خورشید معنی شده است. کش ، کوش و کئش همگی اشکال تلفظی هم بوده و  معنی آن کوه می باشد مثل هندوکوش که معادل هندوکوه است. کوشن و کاشن در منطقه باروی به معنی صحرا و مراتع کوهستانی می باشد. بنابراین بزگوش یا بزکوش به معنی کوه آتش خواهد بود که شاید به علت آتشفشانهای آن به این نام نامیده شده است. در زبان فارسی باستان گشن به معنی نر به کار رفته است که در این صورت بزگشن به معنی بز نر نیزخواهد بود. از طرفی در زبان پارسی باستان دوره اشکانی پازن یا پازند به معنی بز نر معنی شده است و در متون تاریخی دره اسلامی پازن نام کوهی است که زرتشت پیامبر ایرانی الهامات دینی خود را در بالای آن کوه از اهورامزدا دریافت می کند.

در اساطیر ایرانی از کوهی بنام بغ گر نام برده شده است که شباهت بسیاری به بغ کش و بزکش دارد  بغ به معنی خدا و گر به معنی کوه است و معنی ترکیبی آن کوه خدا معنی می دهد. این کوه در تحولات ایران نقش مهمی را داشته و در شاهنامه فردوسی در چند موضع از آن یاد شده است. در گذر از هفت خوان رستم و گرفتار شدن اولاد به دست او نام بزگوش چنین آمده است :

بدین   رزم سازی   و   این    کارکرد                    نه خوب است با دیو پیکار کرد

از آن بگذری سنگلاخ است و دشت                     که آهو  بر آن ره  نیارد گذشت

  کنارنگ    دیوی    نگهبان      اوی                         همه  نره  دیوان  به  فرمان اوی

وز آن بگذری آب و رود است پیش                     که پهنای او بر دو فرسنگ  بیش

     وز  آن  روی بزگوش  با  نرم  پای                      به فرسنگ سیصد کشیده به جای

  ز   بزگوش   تا    شاه    مازندران                         رهی زشت  و  فرسنگهای  گران

      پراکنده  در   پادشاهی    سوار                           همانا  فزون  است  ششصد هزار

بزگوش و نرم پای بدان سان که از بیتهای شاهنامه بر می آید نام دو سرزمین بوده است. این سرزمینها از آن روی بدین نام خوانده شده اند که جایگاه بزگوشان و نرم پایان بوده اند. بزگوشان جاندارانی افسانه ای اند که گوشهایی همانند بز دارند و نرم پایان نیز که دوالپایان هم خوانده شده اند جاندارانی دیگرند افسانه ای و زیانبار،با پاهایی نرم و دوال مانند. در بیتهایی دیگر از نرم پایان سخن رفته است و شهر آنان جایگاه شاه مازندران شمرده شده است.در این بیت نیز بزگوش در کنار سگسار سخن رفته است : 

            زبزگوش و سگسار و مازندران                    کس آریم با گرزهای گران

همانگونه که در ابیات فوق دیدیم از بزگوش به عنوان یکی از سرزمینهای تاثیر گذار در حوادث ایران یاد شده است . تحلیل و بررسی ابیات فوق در بخش مربوط به ایرانویج و تورانیان آورده شده است.

طبق اخبار معتبری که ما در خصوص منطقه بارا ارائه نموده ایم به احتمال قوی کشتی نوح در یکی از قله های این رشته کوه جای گرفته است .این رشته کوه با توجه به جنبه نجات بخشی اقوام ساکن اطراف آن در مقابل تهاجمات بیگانگان  به ویژه آشوریان  یک حالت تقدس به خود گرفته است و در اساطیر کشورمان منعکس شده است و  از محتوای اوستا چنین بر می آید که نام این کوهها باید اسنونت باشد.

منبع :کتاب بروانان دروازه ملل نوشته مهندس خلیل حاتمی